HDL-cholesterol: behulpzaam, schadelijk, of schuldig door associatie?

Van beschermend naar twijfels

Oorspronkelijk wezen omvangrijke bevolkingsonderzoeken uit dat mensen met hogere HDL-waarden minder vaak hartinfarcten kregen. Dat leek een duidelijk causaal verband: hoe meer HDL-cholesterol, hoe beter. Dit komt nog steeds tot uiting in de risicobeoordeling van de primaire preventie: de verhouding tussen totaal cholesterol en het HDL-cholesterol is een belangrijke voorspeller voor het risico op hart- en vaatziekten. Maar toen het wetenschappers lukte om HDL-cholesterolwaarden kunstmatig te verhogen met medicijnen bleek het beschermende effect uit te blijven. Ondanks de hogere HDL-waarden daalde het risico op hart- en vaatziekten niet. Het wordt dus ook niet zinvol geacht om HDL te meten in een individu bij een dieetadvies of interventie. Ook bleek uit genetische studies dat mensen met van nature lage HDL-waarden niet minder hart- en vaatziekten hebben, en dat mensen met genetisch verhoogde waarden evenmin extra beschermd zijn.

Wanneer ‘goed’ te veel wordt

Een van de verrassende bevindingen van recente jaren is dat extreem hoge HDL-waarden (vanaf ongeveer 90 mg/dl) niet altijd gunstig zijn. In sommige onderzoeken blijken mensen met zulke waarden een verhoogd risico te hebben op sterfte door hartziekten en infecties.  De U-vormige curve, waarbij zowel lage als hoge HDL-waarden samenhangen met een verhoogd risico op atherosclerotische hart- en vaatziekten, suggereert dat HDL in bepaalde omstandigheden disfunctioneel kan worden, of dat het hoge HDL-niveau mogelijk een symptoom is van een ander probleem in het lichaam.

‘Guilty by association’: laag HDL als signaal van een ongezonde leefstijl

Volgens de onderzoekers is HDL-cholesterol vaak ‘guilty by association’: niet de oorzaak van hart- en vaatziekten, maar een indicator van de leefstijl en stofwisseling. Lage HDL-waarden komen vaker voor bij mensen met overgewicht, weinig lichaamsbeweging, een ongezond voedingspatroon, roken en insulineresistentie. In die gevallen is het niet het lage HDL-cholesterol dat het risico veroorzaakt, maar de onderliggende leefstijlfactoren die zowel het HDL verlagen als het risico op hart- en vaatziekten verhogen. HDL-cholesterol is dan vooral een marker van gezondheid in plaats van een bepalende factor ervan.

De kwaliteit van HDL telt

De onderzoekers benadrukken ook dat HDL-cholesterol niet één enkel type deeltje is. Het bestaat uit een complexe verzameling van lipoproteïnen met verschillende eiwitten en functies. Sommige HDL-deeltjes kunnen cholesterol terugvoeren naar de lever voor uitscheiding via gal (een proces dat ‘reverse cholesterol transport’ heet), terwijl andere varianten dit juist minder effectief kunnen. Daarnaast bezit HDL-cholesterol eigenschappen die ontstekingsremmend kunnen zijn, maar die functies kunnen verloren gaan bij bepaalde ziekten, zoals diabetes of chronische ontstekingen. De auteurs concluderen dat niet de hoeveelheid HDL-cholesterol, maar de kwaliteit en functionaliteit ervan bepalen of het daadwerkelijk beschermt tegen hart- en vaatziekten.

Een nieuw perspectief op HDL-cholesterol

De boodschap is helder: beschouw HDL-cholesterol niet als een getal dat op zichzelf betekenis heeft. Een lage HDL-waarde kan wijzen op verhoogd risico, maar een hoge waarde is niet automatisch geruststellend. Huidig onderzoek richt zich meer op de werking van HDL-deeltjes in plaats van de hoeveelheid. Nieuwe onderzoeksrichtingen proberen die functionaliteit te meten, bijvoorbeeld door te kijken naar het vermogen van een HDL-deeltje om cholesterol op te nemen of ontstekingen te remmen. Dat zou kunnen leiden tot betere schattingen voor cardiovascular risico én nieuwe therapeutische strategieën.

Conclusie

Dit onderzoek wijst uit dat HDL-cholesterol geen held of schurk is, maar onderdeel van een complex systeem dat zowel nuttig als problematisch kan zijn.

Klik hier voor de volledige tekst.

Klik hier voor de MVO infokaart over soorten cholesterol en het risico op hart- en vaatziekten