Plantensterolen: werking en effect
In veel wetenschappelijke onderzoeken is aangetoond dat het gebruik van voedingsmiddelen met plantensterolen het cholesterolgehalte in het bloed kan verlagen. Wetenschappers zijn het er over eens dat een verlaging van het verhoogde LDL-cholesterol het risico op coronaire hartziekten verkleint. Dit wordt tevens onderschreven door de Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid (EFSA), en organisaties als het Voedingscentrum. Een groot aantal internationale autoriteiten wijst op de mogelijkheid om producten met plantensterolen te gebruiken als onderdeel van een gezonde voeding en leefstijl om een normaal cholesterol te bereiken. In Nederland bevelen organisaties als de Hartstichting en de Nederlandse Diabetes Federatie producten met plantensterolen aan voor mensen met een verhoogd cholesterolgehalte.
Cholesterol
Cholesterol is een bouwstof voor cellen en hormonen. De lever maakt cholesterol aan. Daarnaast krijgen we cholesterol via de voeding binnen. In een gezond lichaam is dit in evenwicht. Voedingscholesterol maakt normaal gesproken 1/3 deel uit van het cholesterol in de darm (afhankelijk van de eetgewoonten is dit tot 500 mg per dag). Cholesterol dat via galvloeistof in de darm komt levert het resterende 2/3 deel van het cholesterol in de darm (600-1000 mg per dag). Galcholesterol komt van verschillende bronnen en kan bestaan uit cholesterol getransporteerd in lipoproteïnen zoals LDL en HDL, maar ook uit nieuw gevormd cholesterol in de lever.
Hoe werken plantensterolen?
Plantensterolen hebben chemisch een met cholesterol vergelijkbare structuur en gaan in de darmen in feite de concurrentie aan met cholesterol. Plantensterolen vormen een soort barrière voor de opname van cholesterol uit de darmen. Regelmatige consumptie van plantensterolen vermindert de absorptie van cholesterol vanuit de darm en verhoogt de uitscheiding van cholesterol met de ontlasting. Niet alleen cholesterol uit de voeding wordt tegengehouden, maar ook cholesterol dat via de lever en de gal in de darm is gekomen. Normaal gesproken wordt in de darm 30-80% van het aanwezige cholesterol geabsorbeerd. Bij gebruik van plantensterolen, daalt de cholesterolopname met 30-40%. Een deel van het cholesterol (tussen de 30 en 50%) wordt nog steeds geabsorbeerd. Het cholesterol dat uit het lichaam verwijderd wordt, is een combinatie van zowel voedings- als galcholesterol. Het is de verminderde cholesterolopname in de darm die zorgt voor de LDL-cholesterolverlaging in het bloed. Net als de totale hoeveelheid cholesterol is ook de verhouding tussen het HDL- en LDL-cholesterol van invloed op de gezondheid.
Plantensterolen hebben geen invloed op het HDL-cholesterol. De cholesterolratio (totaal cholesterol/HDL-cholesterol) verbetert wel. Ook zorgen plantensterolen voor een bescheiden daling van het triglyceridengehalte. Met name mensen die veel plantaardige producten eten hebben een hoge consumptie van plantensterolen. Bijvoorbeeld vegetariërs eten gemiddeld 0,5 tot 1 gram plantensterolen per dag. Producten waaraan plantensterolen zijn toegevoegd zoals magarines leveren bij het aanbevolen gebruik zo’n 2 tot 3 gram plantensterolen per dag.
Het effect van plantensterolen
Een inname van 1,5 - 2,4 gram plantensterolen per dag kan het LDL-cholesterolgehalte met 7 tot 10% verlagen. Een inname van 2,5 - 3 gram plantensterolen per dag kan het LDL-cholesterolgehalte met 12,5% verlagen. Dit effect is te bereiken na 2 tot 3 weken. Meer dan 3 gram plantensterolen per dag dient niet geconsumeerd te worden. Lange termijn onderzoek naar het effect van een enkel voedingsmiddel op coronaire hartziekten ontbreekt. Wel is dergelijk onderzoek gedaan voor cholesterol verlagende medicijnen zoals statines. Plantensterolen zijn toegevoegd aan bepaalde margarineproducten, yoghurtproducten en melkdranken. Op de verpakking van producten met plantensterolen staat aangegeven hoeveel porties nodig zijn om het cholesterolverlagende effect te bereiken.
De gezondheidsclaim
Claims over stoffen die een gezondheidsbevorderend effect hebben zijn alleen toegestaan als ze wetenschappelijk zijn onderbouwd en toegelaten volgens de Europese Claimsverordening. De ziekterisicoreductieclaim over plantensterolen is goedgekeurd door de Europese Commissie. Daarbij baseerde de Europese Commissie zich op een advies van de Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid (EFSA), die zich weer baseerde op wetenschappelijk onderzoek waarin wordt bevestigd dat consumptie van plantensterolen het bloed-cholesterol verlaagt. Een hoog cholesterolgehalte is een risicofactor voor de ontwikkeling van coronaire hartziekten.
Richtlijnen en standaarden
Plantensterolen maken onderdeel uit van de voedingsaanbevelingen van verscheidene erkende internationale en nationale gezondheidsorganisaties en -instanties waaronder de:
- NHG-standaard Cardiovasculair risicomanagement (2012)
- Zorgstandaard Cardiovasculair risicomanagement (2013)
- NDF Voedingsrichtlijn bij diabetes (2015)
- European Guidelines on cardiovascular disease prevention in clinical practice (2012)
- International Atherosclerosis Society
- European Society of Cardiology (ESC) / European Atherosclerosis Society (EAS)
Het gebruik van plantensterolen
Het advies om voedingsmiddelen met toegevoegde plantensterolen te gebruiken, moet onderdeel zijn van gezonde voeding en leefstijl. Producten met plantensterolen zijn geschikt voor mensen met een (licht) verhoogd cholesterolgehalte. Dat wil zeggen een totaal cholesterolgehalte boven de 5 mmol/l. De Hartstichting gaat in de aanbevelingen uit van streven naar een LDL-cholesterolgehalte lager dan 2,5 mmol/l. Er bestaat geen ondergrens voor het LDL-cholesterol.
totaal cholesterolgehalte | waarde |
lager dan 5,0 mmol/l | normaal |
5,0 - 6,4 mmol/l | licht verhoogd |
6,5 - 7,9 mmol/l | verhoogd |
hoger dan 8,0 mmol/l | sterk verhoogd |
Raadplegen arts
Patiënten die producten met plantensterolen willen gaan gebruiken, dienen altijd eerst met hun arts te overleggen. Dat geldt voor gebruikers van cholesterolverlagende medicijnen, maar ook voor patiënten met diabetes type 2 en familiaire hypercholesterolemie, voor wie met plantensterolen verrijkte producten doeltreffend zijn gebleken. Producten met plantensterolen zijn vanuit voedingsoogpunt mogelijk niet geschikt voor zwangeren, vrouwen die borstvoeding geven en kinderen onder de 5 jaar. Ook zij dienen met hun huisarts te overleggen voordat ze deze producten gaan gebruiken.
Bronnen:
- Vuoristo M, Miettinen TA. The American journal of clinical nutrition 1994; 59:1325-1331.
- Scientific Opinion of the Panel on Dietetic Products Nutrition and Allergies on a request from the European Commission and a similar request from France in relation to the authorisation procedure for health claims on plantensterol/stanols and lowering/reducing blood LDL-cholesterol pursuant to Article 14 of Regulation (EC) No 1924/2006. The EFSA Journal (2009) 1175, 1-9.
- Neil HAW et al. Atherosclerosis 2001; 156: 329-337.
- Baker WL et al. Diab Res Clin Pract 2009; 84(2): e33-e37.
- ESC/EAS Guidelines for the management of dyslipidaemias. European Heart Journal, 2011; 32: 1769–1818.
- Ras, RT et al. British Journal of Nutrition, 2014; 112(2): 214-219.
- Demonty, I et al. Eur J Nutr, 2013; 52: 153–160.
- Gylling, H et al. Atherosclerosis, 2014; 232: 346-360.
